Theo Tây y, sỏi mật được tạo ra là do mất cân bằng các thành phần cơ bản trong mật là muối mật, bilirubin, và cholesterol. Khi tăng lượng cholesterol trung bình trong mật hoặc giảm lượng muối mật trung bình làm khó hòa tancholesterol, bị nhiễm trùng mạn tính ở đường mật, bị bệnh về máu gây hủy hồng cầu nhiều, giảm co bóp và túi mật rỗng lúc thai kỳ, ... là những nguyên nhân hình thành sỏi cholesterol trong mật. Ngoài ra, yếu tố cân bằng về tinh thần và ăn uống là 2 yếu tố căn bản cũng gây nên sỏi mật. Tây y dùng các phương pháp chẩn đoán cận lâm sàng ( siêu âm, chụp chiếu tia,...) sẽ phát hiện chính xác.
Theo Đông y, sỏi gan mật do các nguyên nhân và cách điều trị như sau:
1- Do chức năng vận hành, chuyển hóa của hệ thống gan mật bị trì trệ, suy kém ( Chứng Can Đảm khí trệ ) gây nên.
Triệu chứng bệnh: Đau hông sườn có cơn, đau lan đến vai lưng, sốt nhẹ, ăn kém, miệng đắng, buồn nôn,...
Phương thuốc trị: Sài hồ 6g, Hương phụ 10g, Chỉ xác 10g, Cam thảo 4g, Bạch thược 10g, Xuyên luyện tử 10g, Xuyên khung 6g, Diên hồ sách 10g, Kim tiền thảo 30g.
Cách sắc: Sắc uống ngày 1 thang: Sắc 2 lần, mỗi lần đổ vào 750ml nước, sắc còn 250 ml, hòa chung 2 lần sắc lại, chia uống 3-4 lần trong ngày, sau bữa ăn 1 giờ.
2- Do hệ thống gan mật bị nóng nhiệt, ẩm thấp, nê trệ, ...( Chứng Can Đảm thấp nhiệt ) gây nên.
Triệu chứng bệnh: Sườn phải trướng đau kéo lan đến vai, sốt cao, sợ rét, họng khô, đắng,...
Phương thuốc trị: Kim tiền thảo 60g, Hổ trượng căn 10g, Nhân trần 15g, Bồ công anh 30g, Uất kim 10g, Liên kiều 12g, Chỉ xác 10g, Diên hồ sách 10g, Mộc hương 10g, Kê nội kim 6g.
Cách sắc: Sắc uống ngày 1 thang: Sắc 2 lần, mỗi lần đổ vào 750ml nước, sắc còn 250 ml, hòa chung 2 lần sắc lại, chia uống 3-4 lần trong ngày, sau bữa ăn 1 giờ.
3- Do hệ thống gan mật bị ứ huyết, nóng nhiệt tích tụ ( Chứng Can đảm huyết ứ, nhiệt kết ) gây nên.
Triệu chứng bệnh: Sườn nhói đau, kéo dài nhiều ngày, sốt rét, đêm nặng hơn, có u cục, bụng trướng, đại tiện khó, hoàng đản, môi có ban ứ, chất lưỡi tím, rêu mỏng,...
Phương thuốc trị: Đào nhân 10g, Sinh địa 10g, Cam thảo 10g, Mang tiêu 10g, Diên hồ sách 10g, Nhân trần 12g, Kim tiền thảo 30g.
Cách sắc: Sắc uống ngày 1 thang: Sắc 2 lần, mỗi lần đổ vào 750ml nước, sắc còn 250 ml, hòa chung 2 lần sắc lại, chia uống 3-4 lần trong ngày, sau bữa ăn 1 giờ.
4- Do hệ thống gan mật nội sinh cực nhiệt, sinh ung độc ( Chứng Nhiệt độc nội thịnh ) gây nên.
Triệu chứng bệnh: Sườn bụng quặn đau, trướng đầy tức, sốt cao, rét run, hoàng đản, táo bón, tiểu đỏ, tháo mố hôi, lưỡi đỏ sẩm, mê sảng,...
Phương thuốc trị: Nhân trần 15g, Sơn chi 10g, Đại hoàng 6g, Kim ngân 10g, Liên kiều 12g, Đơn bì 10g, Xích thược 10g.
Cách sắc: Sắc uống ngày 1 thang: Sắc 2 lần, mỗi lần đổ vào 750ml nước, sắc còn 250 ml, hòa chung 2 lần sắc lại, chia uống 3-4 lần trong ngày, sau bữa ăn 1 giờ.
Một số bài thuốc Nam kinh nghiệm:
1- Chỉ xác (sao) 10g, Xuyên luyện tử 10g, Hoàng tinh 10g, Kim tiền thảo 30g, Sinh địa 10g: Sắc ngày 1 thang, chia ra uống 2-3 lần trong ngày.
2- Bạch hoa xà thiệt thảo 30g, Kim tiền thảo 20g, màng mề gà (Kê nội kim) sao vàng 16g, Cam thảo dây 10g: Sắc uống 2-3 lần trong ngày.
3- Bạch hoa xà thiệt thảo 40g, Nhân trần 40g, Kim tiền thảo 40g: Sắc uống ngày một thang, chia uống 2-3 lần trong ngày. Có tác dụng lợi mật, tăng bài tiết mật, dùng chữa bệnh sỏi mật, các bệnh về đường mật…
4- Kim tiền thảo 60g, Bán chi liên 30g: Sắc chia uống 2-3 lần trong ngày.
5- Uống trước: Rau Má, rau Diếp cá, rau Mũi điếc, rau Húng cây, mỗi thứ 100g, giã vắt nước, hòa thêm tý muối, chia uống 2 lần trong ngày. Uống sau 1 giờ: Chuối hột vừa già, xắt nhỏ, phơi khô, sao vàng, ngâm rượu khoảng 30 độ, uống mỗi lần 1 ly nhỏ, sau khi uống thuốc trên.
6- Kim tiền thảo 30g, sắc uống hàng ngày, có kết quả tốt.
7- Rễ cây Dương liễu có đóng nấm 50g, sắc đậm uống hàng ngày, có kết quả tốt.
8- Trái Sung xắt lát, sao vàng, khoảng 50-80g, sắc đậm uống liên tục nhiều ngày. Đây là bài thuốc kinh nghiệm dân gian mới ứng dụng, có hiệu quả tốt.
10- Chuối hột rừng 15g, trái Sung 15g, trái Dứa dại 20g, cỏ Xước 20g: Một ngày sắc uống 1 thang, sắc 2 nước, uống trong buổi sáng, chiều. (Kinh nghiệm của Ly. Huỳnh Văn Chiến - Tuệ Tĩnh Đường chùa Đông Nhạc và chùa Trà Cang, Ninh Thuận).
Uống thuốc Đông y sau 7-10 ngày, người bệnh nên kiểm tra lại bằng các phương pháp chẩn đoán Tây y tình trạng sỏi mật như thế nào, để điều chỉnh thuốc và thời gian uống thuốc tiếp theo đến khi khỏi bệnh.
Lương y LÊ NGỌC VÂN biên tập
HỘI ĐÔNG Y TỈNH NINH THUẬN